IusMjb9. Sözlükler Türkçe DD – Türkçe Sözlük DD – Kısaltmalar Dizelgesi DD – Yazım Kılavuzu TDK – Büyük Türkçe Sözlük Sözlükler Türkçe-Başka Diller Sesli Sözlük Tureng Türkçe sözlükler için kaynaklar Azerice sözlükler listesi Bilişim Terimleri Sözlükleri ~ 70 sözlük Büyük Terimler Sözlüğü Arşivi 100 sözlük Tarihi sözlükler sergisi Hacettepe Üniversitesi 2018 Nisan – Prof. Dr. Şükrü Akalın’ın kişisel koleksiyonundan Sözlük BilimiAraştırmaları – Sözlükler ~75 sözlük Sözlük Kaynakçası. Ömer Demircan ve Aybars Erözen 1986 Türk Dil Kurumu TDK Sözlükleri Türk Dili Tarihsel Sözlükleri Türkçe sözlükler – Türkçe sözlükler listesi Türkçe-Başka diller 229 sözlük, Başka diller-Türkçe 229 sözlük ~460 sözlük 281 Türkçe sözlük aşağıda belirtilen 89 öbekte listelenmiştir 70 tanesi İnternette de var Afet Yönetimi Genetik Nümizmatik Ağaç İşleri Gıda Mühendisliği Osmanlıca Ağızlar Gizli Topluluklar Otomotiv Akrabalık ve Adlar Göç-İltica Ruhbilim Almanca – Türkçe Harita ve Kadastro Sağlık – Tıp Anatomi Havacılık Sanat Argo Hukuk Simgeler Arkeoloji İletişim Sosyal Asalakbilim İnanç Söylev Avrupa Birliği İklimlendirme ve Soğutma Spor Aydınlatma İngilizce – Türkçe Tarım Benzetim İnsan Hakları Tarih Bilişim İnşaat Mühendisliği Teknik Bitki – Orman Jeomorfoloji Tekstil Bulmaca Kağıtçılık Tıp Coğrafya – Yer Adları Kaynak Turizm Çevre Kentbilim Türk Dünyası Davranış Bilimleri – Etik Kimya Türkçe Denizcilik, Balıkçılık, Sualtı Kitaplıkbilim Türkçe Karşılıklar Dilbilim – Dilbigisi Maden Uçak Mühendisliği Döşem Malzeme Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Edebiyat – Yazın – Anlatım Mantık Uyak Eğitim Matematik Uygulayım Ekonomi – Finans Metal Vergi Elektrik Metroloji Yakın ve Karşıt Anlamlılar Etimoloji Mimari Yapı Felsefe Mitoloji Yönetim Fotoğraf Muhasebe Yöneylem Fransızca – Türkçe Nüfus Yöntembilim Nükleer Zanaat t t 171 tanesi Tuncer Ören’in kitaplığında da var baskı yayınevi şehir –A– Afet Yönetimi Semra Erbay, Oktay Ergünay, … Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü 2014 1 AFAD Ankara Ağaç İşleri t Nazım Şanıvar Ağaçişleri Terimleri Sözlüğü eski terim, Alm. 1968 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Ağızlar t Leylâ Karahan Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması 1996 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Münir Erten Diyarbakır Ağzı 1994 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Hüseyin Dallı Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar 1976 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Kemal Edip Urfa Ağzı 1945 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Kemal Edip Urfa Ağzı 1991 2 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Akrabalık ve Adlar t Yong-Sŏng Li Türk Dillerinde Akrabalık Adları 1999 1 Simurg İstanbul t Baskarov Türk Kökenli Rus Soyadları 1997 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Almanca – Türkçe t Herbert Jansky Deutsch – Türkisches Wörterbuch 2 cilt 1958 1 Otto Harrassowitz Wisbaden t Fritz Heuser, Şevket ? Türkçe Almanca Lûgat 1967 6 Otto Harrassowitz Wisbaden t Karl Stuerwald Türkçe Almanca Sözlük 1972 1 Otto Harrassowitz Wisbaden Anatomi t M. Tahir Hatiboğlu Anatomi Sözlüğü 1985 2 Çağ Matbaası Ankara t Heinz Feneis¸ Süreyya Ülker Resimli Anatomi Sözlüğü Dilgibilim adlığı 1979 1 İnkılâp ve AKA Kitabevleri İstanbul Argo t Hulki Aktunç Büyük Argo Sözlüğü 1990 1 AFA Yayınları İstanbul t Levent Tülek Lumpen Sözlüğü 2007 2 Sel Yayıncılık İstanbul t Seyfettin Şimşek Mecaz ve Argo Lûgatçesi 1958 1 Okay Yayınevi İstanbul t Ferit Devellioğlu Türk Argosu 1980 6 Aydın Kitabevi Ankara t Hulki Aktunç Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü Tanıklarıyla 2000 2 YKY Yapı Kredi Yayıncılık İstanbul Arkeoloji Arkeoloji Sözlüğü t Secda Saltuk Arkeoloji Sözlüğü 1997 3 İnkılâp Kitabevi İstanbul Tamay Tekçam Arkeoloji Sözlüğü Alfa Yayıncılık Arkeoloji Terim Sözlüğü Ali Çelik Arkeoloji Terimleri Sözlüğü Halet Çambel, Sönmez K. vd Çok Dilli Arkeoloji Sözlüğü Anna Kieburg Grabungswörterbuch Türkçe dahil 8 dilde Kazı sözlüğü 2012 Philippe von Zabern Almanya Murat Karatağ Klasik Arkeoloji Sözlüğü Genesis Kitap Yasemin Er Klasik Arkeoloji Sözlüğü 2006 2 Phoenix Yayınevi Howatson; Faruk Ersöz Oxford Antikçağ Sözlüğü 2006 Asalakbilim t Mehmet Turan Yarar Asalakbilim Terimleri Sözlüğü 1970 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Avrupa Birliği AB Terimler Sözlüğü Çukurova Üniversitesi Adana Mustafa Dönmez vd Avrupa Birliği Terimleri Sözlüğü Türkçe-İng. 2009 AB Genel Sekreterliği Ankara Aydınlatma Vestel Aydınlatma Sözlüğü Vestel İstanbul Aydınlatma Terimleri Sözlüğü DERİNled t Şazi Sirel Aydınlatma Terimleri Sözlüğü Alm., Fr., İng. 1973 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara –B– Benzetim 1 Tuncer Ören ve 14 kişi Modelleme ve benzetim sözlüğü İng-Fransızca-Türkçe 2006 1 Marsilya, Fransa Bilişim 48 Bilişim Terimleri Sözlükleri için tıklayınız 48 sözlük Bitki – Orman Alper H. Çolak ve Ünal Asan Orman Amenajmanı ve Silvikültür Terimleri Sözlüğü 2010 Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Bolu t Turhan Baytop Türkçe Bitki Adları Sözlüğü 1997 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Biyoloji t Sevinç Karol¸ Zekiye Suludere¸ Cevat Ayvalı Biyoloji Terimleri Sözlüğü 1998 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Bulmaca t Gül Önet Bulmaca Sözlüğü 1990 1 Çağdaş Yayıncılık İstanbul –C– Coğrafya – Yer Adları t Sevan Nişancıyan Adını Unutan Ülke – Türkiye’de Adı Değiştirilen Yerler Sözlüğü 2010 1 Everest Yayınları İstanbul t Lâle Naim Archeological Map of Western Anatolia & Some Old Cities 1 Tifset t M. Türker Acaroğlu Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu 1988 1 Kültür ve Turizm Bakanlığı Ankara Coğrafya Terimleri Sözlüğü Coğrafya Dünyası Mehmet Şerif Akaydın ed. Coğrafya Terimleri Sözlüğü GNOSİS t Sami Öngör Coğrafya Terimleri Sözlüğü 1980 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t M. Orhan Bayrak İzahlı İstanbul Sözlüğü 2004 2 Tarih Düşünce Kitapları İstanbul t Tuncer Gülensoy Türkçe Yer Adları Kılavuzu 1995 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara –Ç– Çevre Terimleri Sözlüğü Çevre Terimleri Sözlüğü Türkçe-İngilizce –D– Davranış bilimleri – Etik Ali Seyyar Ahlak Terimleri Ansiklopedik Sözlük 2003 1 Beta Basım Yayın İstanbul t Salih Güney Davranış Bilimleri ve Yönetim Psikolojisi Terimler Sözlüğü 1998 1 Basımevi belirtilmemiş Ankara Denizcilik, Balıkçılık, Sualtı Balıkçılık Terimleri Çöllü – e-mağaza Balıkçılık ve Denizcilikte Kullanılan Terimler Dalış Terimleri Sözlüğü Deniz Biyolojisi ve Balıkçılık Terimleri 2013 ODTÜ Ankara Deniz Taşıtları Sözlüğü Denizcilik Terimleri Sözlüğü Aşkın Yıldırım vd Zıpkıncı/Sualtı Avcılığı ve Serbest Dalış Sözlüğü 2006 Dilbilim – Dilbigisi t Berke Vardar vö. Dilbilim ve Dilbigisi Terimleri Sözlüğü 1980 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Berke Vardar vö. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü 1998 2 ABC Kitabevi İstanbul t Atakan Altınörs Dil Felsefesi Sözlüğü 2000 1 Paradigma İstanbul Döşem t Cavit Sıdal Döşem Terimleri Sözlüğü eski terim, İng. 1969 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara –E– Edebiyat – Yazın – Anlatım t Beşir Göğüş Anlatım Terimleri Sözlüğü Fr., İng. 1998 1 DD Dil Derneği Ankara t Seyit Kemal Karaalioğlu Ansiklopedik Edebiyat Sözlüğü 1978 2 İnkılap ve AKA Kitabevleri İstanbul t Ali Püsküllüoğlu Edebiyat Sözlüğü 1996 1 Özgür Yayınları İstanbul t L. Sami Akalın Edebiyat Terimleri Sözlüğü 1976 4 Varlık Yayınevi İstanbul t Behçet Necatigil Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü 1983 11 Varlık Yayınevi İstanbul t Şükran Kurdakul Şairler ve Yazarlar Sözlüğü 1985 1 Cem Kitabevi İstanbul Yusuf Çotuksöken Türkçe Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü 2006 1 Toroslu Kitaplığı İstanbul t Beşir Göğüş vö. Yazın Terimleri Sözlüğü eski terim, Alm., Fr., İng. 1998 1 DD Dil Derneği Ankara Eğitim t A. Ferhan Oğuzkan Eğitim Terimleri Sözlüğü 1981 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Özcan Demirel Eğitim Terimleri Sözlüğü 1993 USEM Yayınları Ankara t Paul Foulquié Pedagoji Sözlüğü 1994 Sosyal Yayınlar İstanbul TESE AESS Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 AB Ekonomi – Finans t Abdurrahman Akdoğan, … Açıklamalı Maliye ve Vergi Sözlüğü 1986 1 Birlik Yayıncılık Ankara Nur Keyder vd Ekonomi İşletme Sözlüğü Türkçe-İng. 2008 Seçkin Yayıncılık İstanbul t Demir Demirgil Ekonomi Sözlüğü İngilizce-Türkçe, Türkçe-İngilizce 1989 1 Çağlayan Kitabevi İstanbul Orhan Şener Ekonomi Sözlüğü İngilizce-Türkçe, Türkçe-İngilizce 2014 Seçkin Yayıncılık İstanbul t Bilge Aloba Köksal Ekonomi Terimleri Sözlüğü Fransızca-Türkçe-Fransızca 1990 1 Çağlayan Kitabevi İstanbul Halil Seyidoğlu Ekonomik Ve İşletmecilik Terimleri Açıklamalı Sözlük İngilizce – Türkçe 2008 3 Seyidoğlu Bireyserl t İrfan Kızıklı Gümrük Terimleri Sözlüğü 1972 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Elektrik Elektrik – Teknik Sözlük Türkçe – İngilizce Elektrikce Yaver Heper Geleneksel Elektrik Santralleri için Teknik Terimler Sözlüğü – Bölüm 1 İngilizce-Türkçe 2009 DEK-TMK Ankara Etimoloji t Sevan Nişanyan Elifin Öküzü Ya Da Sürprizler Kitabı 2003 3 Adam Yayınları İstanbul t Önder Şenyapılı Her Sözcüğün Bir Öyküsü Var-1 2009 1 ODTÜ Yayıncılık Ankara t Bedros Kerestedjian Quelques Matériaux pour un Dictionnaire Étymologique de la Langue Turque 1912 1 Stephen Austin and Sons ltd. Londra t Sevan Nişanyan Sözlerin Soyağacı – Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü 2002 1 Adam Yayınları İstanbul t İsmet Zeki Eyuboğlu Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü 1991 2 Sosyal Yayınlar İstanbul t Hasan Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü 1999 1 Bizim Büro Basımevi Ankara –F– Felsefe t Orhan Hançerlioğlu Felsefe Sözlüğü 1989 Remzi Kitabevi İstanbul t Hatemi Senih Sarp Felsefe Tarihi Sözlüğü 1960 1 Ataç Kitabevi Ankara t Bedia Akarsu Felsefe Terimleri Sözlüğü 1994 5 İnkılâp Kitabevi İstanbul Doğuhan Murat Yücel Felsefe Terimleri Sözlüğü 2013 t Ahmet Cevizci Paradigma Felsefe Sözlüğü 2000 4 Paradigma İstanbul Fizik t Rauf Nasuhoğlu vd. Fizik Terimleri Sözlüğü 1983 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Oktay Sinanoğlu Fiziksel Kimya Terimleri Sözlüğü Tr., eski terimler, Alm., Fr., İng, Japonca 1978 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Fotoğraf Güler Ertan, Bülent Erutku Açıklamalı Fotoğraf Terimleri Sözlüğü 2004 Say Yayınları İstanbul Abdullah Işık Dijital Fotoğraf terimleri Sözlüğü Fotoğraf Makinesi Kısaltmaları ve Terimler Sözlüğü Tolga Yüksel Fotoğraf Sözlüğü Türkiye Fotoğraf Sanatı Federas. Fotoğraf Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü Fotoğraf Terimleri Sözlüğü Fotoğraf Terimleri Sözlüğü FoğrafUstası Fotoğraf Terimleri Sözlüğü forumArtuklu Fotoğraf Terimleri Sözlüğü fotografMania Fotoğraf ve Fotoğrafçılık Terimleri Sözlüğü Fotoğrafçılık Terimleri Sözlüğü David Prakel Görsel Fotoğrafçılık Sözlüğü İngilizceden çeviri 2012 1 Literatür Yayıncılık İstanbul Temel FotoğrafçılıkTerimleri TürkNikon Fransızca – Türkçe t Tahsin Saraç Fransızca – Türkçe Büyük Sözlük 1976 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Sermet Sami Uysal Türkçe’de Yaratılan "Fransızca" Sözcükler ve Türkçe’de Anlamları Değiştirilen "Fransızca" Sözcükler 2014 1 YKY Yapı Kredi Yayıncılık İstanbul –G– Genetik Türk Hematoloji Derneği Genetik Terimler Sözlüğü 2013 1 Türk Hematoloji Derneği İstanbul Gıda Mühendisliği ODTÜ_Gıda Mühendisliği Bölümü Gıda Mühendisliği Terimleri Rehberi İng-T, Türkçe-İng. 2005 ODTÜ Gıda Mühendisliği Ankara Mutfak ve Gıda Terimleri Sözlüğü Yemek Kulübüm Gizli Topluluklar t Michael Benson Gizli Topluluklar Sözlüğü 2006 2 Neden Kitap İstanbul Göç-İltica Göç Terimleri Sözlüğü Richard Perruchoud ed. Göç Terimleri Sözlüğü T-İng. 2009 Uluslararası Göç Hukuku İltica Terimleri Sözlüğü –H– Harita ve Kadastro TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Arazi Yönetimi Terimleri Sözlüğü 2013 2 TMMOB-HKMO Ankara Havacılık Havacılık Terimleri Sözlüğü Türkçe-İng. 2011 DHMİ-APK Daire Başkanlığı Hukuk t Hasan Eren, Hamza Zülfikar Anayasa Sözlüğü 1985 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Yasemin Yaşa Hukuk Terimleri Sözlüğü Türkçe-İng. Beta Yayınları Yasemin Yaşa Hukuk Terimleri Sözlüğü Türkçe-İtal. Beta Yayınları t Hıfzı Veldet Velidedeoğlu Türkçeleştirilmiş Metinleriyle Birlikte Türk Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu – Üçüncü Cilt Terim ve Sözcükler Kılavuzu 1975 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Muzaffer Uyguner Yapıt Hakları Terimleri Sözlüğü 1971 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Yasama Terimleri Sözlüğü –İ– İklimlendirme ve Soğutma HVAC Terimler Sözlüğü Türkçe-İngilizce İletişim t Erol Mutlu İletişim Sözlüğü 1998 3 Bilim ve Sanat Yayınları Ankara İnanç t Orhan Hançerlioğlu İslâm İnançları Sözlüğü 1984 1 Remzi Kitabevi İstanbul t Süleyman Uludağ Tasavvuf Terimleri Sözlüğü 2005 2 Kabalcı Yayınları İstanbul İngilizce – Türkçe t Hony, Fahir İz A Turkish – English Dictionary 1947, 1952 1 OUP Oxford University Press Oxford t Fahir İz İngilizce – Türkçe Sözlük 1972 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Alderson, Fahir İz Türkçe – İngilizce Sözlük 1984, 1993 1 OUP Oxford University Press İnkılâp Kitabevi İstanbul t Robert Avery vö. İngilizce – Türkçe Redhouse Sözlüğü 1974, 1996 25. baskı Redhouse Yayınevi İstanbul Tureng İngilizce-Türkçe, Türkçe-İngilizce İnşaat Mühendisliği Aşağıda verilen iki adreste çok zengin birer kaynak verilmiştir Bilal Bilgi İnşaat Mühendisliği Yeni Terimler Sözlüğü 2007 Şenol Canbaz İnşaat Mühendisliği Terimler Sözlüğü 2010 Tcetvelim İnsan Hakları Vecihi Timuroğlu İnsan Hakları Sözlüğü 2007 Arkadaş Yayınevi İstatistik t Ceyhan İnal vd. İstatistik Terimleri Sözlüğü 1983 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Meryem Orhunbilge, … Kuramsal ve Uygulamalı İstatistik Terimleri Sözlüğü Alm., Fr., İng. 1997 1 Literatür İstanbul –J– Jeomorfoloji t Mehmet Ardos Açıklamalı Fransızca-Türkçe Jeomorfoloji Sözlüğü 1976 1 Edebiyat Fakültesi İstanbul –K– Kağıtçılık Münir Karıncaoğlu İngilizce Türkçe Kağıt ve Kağıtçılık Terimleri Sözlüğü Kaynak t Nurettin Çuhadar vd. Elektrik Ark Kaynağı İçin Terim Lügatı Alm., Fr., İng. 1960 1 İTÜ Makina Fakültesi İstanbul t Nurettin Çuhadar vd. Oksi-Asetilen Kaynağı İçin Terim Lügatı Alm., Fr., İng. 1959 1 İTÜ Makina Fakültesi İstanbul t Nurettin Çuhadar vd. Umumi Kaynak Terimleri Lügatı Alm., Fr., İng. 1960 1 İTÜ Makina Fakültesi İstanbul Kentbilim t Ruşen Keleş Kentbilim Terimleri Sözlüğü Alm., Fr., İng. 1980 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Kimya t Saadet Üneri, Ömer Kuleli, … Kimya Terimleri Sözlüğü 1981 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Kitaplıkbilim t Berin U. Yurdadoğ Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü eski terim, İng. 1974 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara –M– Maden Maden Terimleri Sözlüğü t Enver Ediger vd. Madencilik Terimleri Kılavuzu Alm., Fr., İng. 1979 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Gündüz Ökten ve Emre Önsel Madencilik Terimleri Sözlüğü Almanca-Türkçe Malzeme Mehmet Erdoğan Açıklamalı Malzeme Bilimi Terimler Sözlüğü 2000 1 Nobel Yayın Dağıtım İstanbul Mantık t Teo Grünberg¸ Adnan Onat Mantık Terimleri Sözlüğü 1976 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Teo Grünberg vö. Mantık Terimleri Sözlüğü genişletilmiş 2003 3 ODTÜ Ankara Matematik t Doğan Çoker, Timur Karaçay Matematik Terimleri Sözlüğü Alm., Fr., İng. 1983 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Hilmi Hacısalihoğlu vd. Matematik Terimleri Sözlüğü Alm., Fr., İng., Ru, Azerbeaycan Türkçesi 2000 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Metal Erdoğan Tekin Metalbilim ve Gereçbilim – İngilizce-Türkçe Karşılıklar Sözlüğü ~2006 Erdemir Metroloji Uluslararası Metroloji Sözlüğü 2008 TÜBİTAK UME Mimari Mimari Terimler Sözlüğü Mitoloji t Behçet Necatigil Küçük Mitologya Sözlüğü 1957 1 Varlık Yayınları İstanbul t Eckart Peterih; Yakup Baydur Küçük Yunan Mitologyası 1959 2 Maarif Vekâleti Ankara t Emel Dilman Mitologyadan Ünlü Kişiler 1961 1 Ataç Kitabevi İstanbul Azra Erhat Mitoloji Sözlüğü Remzi Kitabevi İstanbul Muhasebe Mehmet Sayarı Muhasebe Sözlüğü Türkçe-İng. 2000 Gazi Kitabevi Ankara Muhasebe Dersleri Muhasabe Sözlüğü Orhan Şener Muhasebe Sözlüğü Türkçe-İng. 2003 Beta Akademik İstanbul KPMG Vergi Muhasabe Terimleri Sözlüğü Forumtr Muhasebecinin Sözlüğü –N– Nüfus Çok Dilli Genel Nüfus Terimleri Nükleer t Mazhar Boyla, Yılmaz Canküyer Nükleer Enerji Terimleri Sözlüğü Alm., Fr., İng. 1995 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Nümizmatik Ahmet Semih Tülay Genel Nümizmatik Sözlüğü 2001 1 İstanbul –O– Osmanlıca t Mustafa Nihat Özön Büyük Osmanlıca – Türkçe Sözlük 1959 3 İnkılâp Kitabevi İstanbul t Osmanlıca Türkçe Sözlük 1985 1 Bilgi Yayınevi Ankara Osmanlıca Tapu Terimleri Sözlüğü Otomotiv Otomotiv Terimleri Sözlüğü t İbrahim Kuyumcu, Yavuz Beşorak Otomobilcilik ve Motor Bilgisi Terimleri Sözlüğü eski terim, Alm., Fr., İng. 1980 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara –R– Ruhbilim t Ergün Arıkdal Ansiklopedik Metapsişik Terimler Sözlüğü Lat., Alm., İng., Fr., Os., Tr. 1989 3 Ruh ve Madde Yayınları İstanbul t Mithat Enç Ruhbilim Terimleri Sözlüğü eski terim, İng. 1990 KaratepeYayınları –S– Sağlık – Tıp t Zafer Öztek Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü 1992 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t yarkurul Hekimlik Terimleri Kılavuzu 1980 2 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Taner Çamsarı Kapsamlı Teni Tıp Sözlüğü 2012 2 Boyut Yayıncılık İstanbul Kanser terimleri Sözlüğü Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü 1 Sanat t Uğur Göktaş Ebru Terimleri Sözlüğü 1987 1 ASY Anadolu Sanat Yayınları İstanbul t Özdemir Nutku Gösterim Sanatları Terimleri Sözlüğü 1983 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Uğur Göktaş Karagöz Sözlüğü 1986 1 ASY Anadolu Sanat Yayınları İstanbul t Metin Sözen, Uğur Tanyeli Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü 1999 5 Remzi Kitabevi İstanbul t Faruk Şahin Seramik Sözlüğü 1983 1 ASY Anadolu Sanat Yayınları İstanbul t Nijat Özön Sinema ve Televizyon Terimleri Sözlüğü Eski terimler, Fransızca, İngilizce, Almanca 1981 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Simgeler t Georges Ifrah Hint Uygarlığının Sayısal Simgeler Sözlüğü 1995 1 TÜBİTAK Ankara Sosyal Karen O’Shea Demokratik Vatandaşlık Eğitimi Terimleri Sözlüğü t Nuri Bilgin Sosyal Psikoloji Sözlüğü 2003 1 Bağlam Yayıncılık İstanbul Ali Seyyar Sosyal Siyaset Terimleri Ansiklopedik Sözlük Tr, Alm., İng. 2004 1 Sakarya Yayıncılık t Orhan Hançerlioğlu Toplumbilim Sözlüğü 1996 2 Remzi Kitabevi İstanbul t Özer Ozankaya Toplumbilim Terimleri Sözlüğü 1980 2 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Söylev t Sami N. Özerdim Açıklamalı Söylev Sözlüğü 1981 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Orhan Bayrak Büyük Nutuk’ta Kim Kimdir? Milenyum Yayınları İstanbul Spor t Nurettin Alkanat Atletizm Terimleri Sözlüğü 1976 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ayaktopu Terimleri Sözlüğü 1974 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Hakkı Bekensir Çifteker Terimleri Sözlüğü 1970 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Cemal Alpman Cimnastik Terimleri Sözlüğü 1969 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t İhsan Harmandalı Güreş Terimleri Sözlüğü 1974 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Sait Tayla Kılıçoyunu Terimleri Sözlüğü 1970 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Cem Atabeyoğlu Sepettopu Terimleri Sözlüğü 1969 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t İsa Savaş Spor Sözlüğü 1989 1 Remzi Kitabevi İstanbul t Sinan Erdem Uçantop, alantopu¸ masa topu Terimleri Sözlüğü 1968 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Nihat Işıtman Yumruktopu Terimleri Sözlüğü 1968 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara –T– Tarım Tarım Sözlüğü Tarih Mehmet Zeki Pekalin Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II 1993 Milli Eğitim Bakanlığı t Midhat Sertoğlu Osmanlı Tarih Lûgatı 1986 1 Enderun Kitabevi İstanbul t Bekir Sıtkı Baykal Tarih Terimleri Sözlüğü 2000 3 İmge Kitabevi Ankara Teknik t Nuri Özbalkan Teknik Terimleri Sözlüğü – İngilizce-Türkçe 1990 9 Özbalkan Yayınları İstanbul Tekstil Tekstil Terimleri Sözlüğü Nuri Özbalkan Tekstil Terimleri Sözlüğü Türkçe, 2006 Alfa İstanbul Ali Bayram Tekstil Teknik Terimleri Sözlüğü Fono Yayınları İstanbul Tıp 25’den fazla sözlük için bkz Turizm Turizm Terimleri Sözlüğü Türk Dünyası t Emine Gürsoy-Naskali, Muvaffak Duranlı Altayca – Türkçe Sözlük 1999 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Şirəliyev, İ. İslamov Azərbaycan Dialektoloji Lüğəti 2 cilt 1999 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ahmet B. Ercilasun vö. Bugünkü Türk Alfabeleri Anahtar Kitapçığı 1990 1 Kültür Bakanlığı Ankara t H. Paasonen Çuvaş Sözlüğü 1950 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t A. Caferoğlu Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü 1968 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Abdülmecit Doğru, İsmail Kaynar aktaranlar Gagauz Türkçesinin Sözlüğü 1991 1 Kültür Bakanlığı Ankara t Ufuk Tavkul Karaçay – Malkar Türkçesi Sözlüğü 2000 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ahmet Bican Ercilasun vö. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü Türkiye, Azerbeycan, Başkurt, Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar, Türkmen, Uygur Türkçeleri ve Rusça 2 cilt, 2. cilt dizin 1992 2 Kültür Bakanlığı Ankara t Yudahin Kırgız Sözlüğü 2 cilt 1998 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ertuğrul Yaman, Nizamiddin Mahmud Özbek Türkçesi – Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi – Özbek Türkçesi Karşılıklar Kılavuzu 1998 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ryumina,-Sırkaşeva, Kuçigaşeva Teleüt Ağzı Sözlüğü 2000 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ekrem Arıkoğlu, Klara Kunlar Tuva Türkçesi Sözlüğü 2003 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Emine Gürsoy-Naskali vö. Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu 2007 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Yuriy Vasiliev Türkçe – Sahaca Yakutça Sözlük 1995 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Emin Necipoviç Necip Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü 1995 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Türkçe 1 Neşe Emecan 1960’tan Günümüze Türkçe – Bir Sözlüğü Denemesi 1998 1 YKY İstanbul t Ali Püsküllüoğlu Çağdaş Türkçe sözlük 1989 5 Milliyet Yayınları İstanbul t Derleme Sözlüğü Türkiye’de Halk Ağzından Derleme 12 cilt 1963-1982 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ali Püsküllüoğlu Öz Türkçe Sözlük 1989 9 ABC Kitabevi İstanbul t Ali Püsküllüoğlu Öz Türkçe Sözlük 1994 11 Arkadaş Yayınevi Ankara t Övgün Ahmet Ercan Şu Üretken Türkçemiz konulu sözlük 2011 1 Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı İstanbul t Tarama Sözlüğü 13. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla 8 cilt 1963- 1977 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Mertol Tulum vö. Temel Türkçe Sözlük Sadeleştirilmiş ve genişletilmiş Kâmus-ı Türkî – Şemsettin Sami 3 cilt 1985 1 Tercüman Gazetesi / Yapı Kredi Bankası İstanbul t Orhan Hançerlioğlu Türk Dili Sözlüğü 1992 Remzi Kitabevi İstanbul t Şükrü Halûk Akalın vö. Türkçe Sözlük 2005 10 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ali Püsküllüoğlu Türkçe Sözlük Türkiye Türkçesinin en büyük sözlüğü 1995 2 YKY Yapı Kredi Yayınları İstanbul t Tayyibe Uç vö. Türkçe Sözlük c. 1 A-J; c. 2 K-Z 1998 1 DD Dil Derneği Ankara t İsmail Parlatır vö. Türkçe Sözlük c. 1 A-J; c. 2 K-Z 1998 9 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Mustafa Canpolat vö. Türkçe Sözlük c. 1 A-K; c. 2 L-Z 1983 7 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Hamza Zülfikar Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler 1995 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Cem Dilçin 1983 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Türkçe Karşılıklar t Zeki Tez Acayip Sözlük 2013 1 Hayykitap İstanbul t Yılmaz Çolpan Ataç’ın Sözcükleri 1963 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılık Bulma Denemesi II 1978 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Deniz Som Dilimizi Eşekarısı Soktu 1996 1 Güncel Yayıncılık İstanbul t Neşe Atabey-Ayla Bayaz Karşılıklar Kılavuzu 1990 1 Bilgi Yayınevi Ankara t Yurdanur Salman, Gamze Varım, Serhan Keser Ortak Kültür Sözlüğü 1992 1 Tüm Zamanlar Yayıncılık İstanbul t Emin Özdemir Öz Türkçe Kılavuz Sözlük 1976 1 Varlık Yayınevi İstanbul t Özleştirme Kılavuzu 1979 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Doğan Aksan Tartışılan Sözcükler 1976 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Mustafa Nihat Özön Türkçe Yabancı Kelimeler Sözlüğü İnkılâp ve AKA Kitabevleri İstanbul t Ali Püsküllüoğlu Türkçedeki Yabancı Sözcükler Sözlüğü 1997 1 Arkadaş Yayınevi Ankara t Türkçeni Koru 2007 1 ODTÜ ADT Atatürkçü Düşünce Topluluğu t Ahmet B. Ercilasun vö. Yabancı Kelimelere Karşılıklar 1995 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Ahmet B. Ercilasun vö. Yabancı Kelimelere Karşılıklar – İkinci kitap 1998 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Yabancı Sözcüklere Türkçe Karşılıklar 2007 1 ODTÜ ADT Atatürkçü Düşünce Topluluğu Ankara –U– Uçak Mühendisliği A. Cihat Baytaş Uçak Mühendisliği Terimleri Sözlüğü İng-Türkçe 2012 Makine Mühendisleri Odası İzmir Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Zikrullah Kırmızı vö Kentiçi Ulaşım Terimleri Sözlüğü 2012 Cinius Yayınları İstanbul Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü Türkçe-İngilizce 2012 2 Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Ankara Uyak t Nevzat Erkmen Türk Dilinin Uyak Kafiye Sözlüğü 1983 1 Söz Yayın İstanbul t Belgin Tezcan Aksu, … Türkçe Sözlük’ün Ters Dizimi 2004 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Uygulayım t Kaya Türkay vö. Uygulayım Terimleri Sözlüğü eski terim, Fr., İng. 1980 2 TDK Türk Dil Kurumu Ankara –V– Vergi Faruk Güçlü Osmanlıdan Günümüze Vergi Türleri Sözlüğü 2014 1 Seçkin Yayıncılık İstanbul Faruk Güçlü Vergi ve Muhasebe Sözlüğü 2002 Detay Yayıncılık Ankara Rüknettin Kumkale Vergi ve Muhasebe Sözlüğü 2014 Seçkin Yayıncılık İstanbul –Y– Yakın ve Karşıt Anlamlılar Yusuf Çotuksöken Türkçe Anlamdaşlar ve Karşıtanlamlılar Sözlüğü 2012 1 Papatya Yayıncılık Eğitim İstanbul t Pars Tuğlacı Türkçede Anlamdaş ve Karşıt Kelimeler Sözlüğü 1982 1 İnkılâp ve AKA Kitabevleri İstanbul t Kemal Demiray Türkçede Anlamdaşlar Sözlüğü İnkılâp Kitabevi İstanbul t Mehmet Ali Ağakay Türkçede Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü 1956 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Özcan Yalım Türkçe’de Yakın ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü 1998 1 İmge Kitabevi Ankara Yapı t Muzaffer Uyguner Yapım İyeliği Terimleri Sözlüğü eski terim, Fr., İng. 1971 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Yönetim Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü 2014 AFAD Oktay Ergünay Afet Yönetimi ile İlgili Terimleri – Açıklamalı Sözlük Arazi Yönetimi Terimleri Sözlüğü 2013 Ali Seyyar, Cihan Selek Öz İnsan Kaynakları Terimleri Ansiklopedik Sözlük 2007 1 Değişim Yayınları İstanbul Hasan Tutar İşletme ve Yönetim Terimleri Ansiklopedik Sözlük 2013 1 Seçkin Yayıncılık İstanbul M. Akif Özer Yönetim Sözlüğü 2014 Seçkin Yayıncılık İstanbul Yöneylem t Ahmet Duyar, Yurdanur Pamukçu Yöneylem Araştırması Terimleri Sözlük Taslağı 1975 1 TÜBİTAK-Marmara BvEAE Gebze t Bülent Sankur, Gündüz Ulusoy, … Yöneylem Araştırması Terimleri Sözlük Taslağı 1981 1 BÜ Boğaziçi Üniversitesi İstanbul Yöntembilim t Muzaffer Sencer Yöntembilim Terimleri Sözlüğü 1981 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara –Z– Zanaat t Zanaat Terimleri Sözlüğü 1976 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara Zooloji t E. Denison Ross; E. Gürsoy-Naskali Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince Sözlüğü 1994 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara t Sevinç Karol Zooloji Terimleri Sözlüğü 1963 1 TDK Türk Dil Kurumu Ankara 12. Sınıf Edebiyat 1. Ünite Konuları İçindekilerEdebiyat ile Düşünce Akımları/Felsefe Arasındaki İlişkiEdebiyat ile Psikoloji ve Psikiyatri Arasındaki İlişkiEdebiyat ve Psikolojinin Ortak ÖzellikleriEdebiyat ve Psikoloji Arasındaki FarklılıklarDilin Tarihi Süreç İçindeki Değişimini Etkileyen Sebeplerİlk Örneklerden Günümüze Türkçenin Önemli Sözlükleri Edebiyat ile Düşünce Akımları/Felsefe Arasındaki İlişki Güzel sanatların bir kolu olan edebiyat ile sistematik ve soyut bir düşünce disiplini olan felsefe arasında yakından bir ilişki vardır. Edebiyatında felsefenin de temeli insandır, her ikisi de dile faydalıdır. Kimi zaman sanatçılar düşüncelerini edebi eserlerde ortaya koyduklarından felsefeden yararlanırlar. Tüm bunlar felsefe ile edebiyat arasındaki güçlü ilişkiyi açıklar. Edebiyat Felsefe Amacı okuyucuda güzellik duygusu uyandırmaktır. Amacı varlık, evren, doğa, bilgi gibi konularda sistematik bir düşünce ortaya koymaktır. Güzel söz söyleme esastır. Asıl olan söylem değil, içeriktir. Düşünceden çok duygu ve sezgiler ön plandadır. Akli ve mantıki düşünce ön plandadır. Dil sanatsal işlevde kullanılır Dil göndergesel işlevde kullanılır. Kelimeler, yan anlam ve mecaz anlamda kullanılır. Kelimeler, gerçek anlamda kullanılır. Sanatlı bir söyleyiş ve kapalı bir anlatım vardır. Dil ve anlatım olabildiğince açık ve açıklayıcıdır. İmgelerle kurulmuş bir dil kullanılır. Kavramların hâkim olduğu bir dil kullanılır. 12. Sınıf 1. Ünite Ölçme Değerlendirme Çalışmaları için TIKLAYINIZ Edebiyat ile Psikoloji ve Psikiyatri Arasındaki İlişki Edebiyat ile psikoloji birbirlerine oldukça yakın iki alandır. Her ikisi de insan yaşamını, insanın iç dünyasını anlamaya çalışır. Psikoloji bilimi bazen bir edebi eserdeki kişinin ruhsal yaşamını irdelemeye çalışır, bazen de sanatçılar psikolojiden yararlanarak eserlerini oluştururlar. Türk roman tarihine baktığımızda Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar, Yusuf Atılgan gibi yazarların eserlerindeki karakterlerin davranışları hususunda psikolojiden oldukça fazla yararlandıklarını görmekteyiz. Edebiyat ve Psikolojinin Ortak Özellikleri 1. Edebiyat ve psikoloji biliminin asıl malzemesi olarak Edebiyat ve psikoloji insanı bir bütünlük içinde kavrayarak onun doğasına yaklaşma Genel olarak her ikisinin de insan ruhunu kavramaya, onun düşünce, davranış ve duygularına yön veren bilinçaltı süreçlerine daha yakından bakmaya ve onu çevresinden koparmadan bir “bütün” olarak görmeye çabalayan çalışma sahaları olduğu İkisinin de ürün ve verileri birbirleri için önemli malzemelerdir. Edebiyat ve Psikoloji Arasındaki Farklılıklar 1- Edebiyat sanat dalıdır; psikoloji, bilim dalıdır. 2- Edebiyat insanın ruh dünyasının /iç dünyasının yansımasıdır. Psikoloji ise ruh dünyasının araştırılmasıdır. 3- Edebiyatta ortaya ürün çıkar. 4- Edebiyatta amaç estetik haz vermektir. Psikoloji de ise sorun tespiti ve çözümü önemlidir. 5- Edebiyatın muhatabı toplum iken psikolojinin muhatabı bireydir. Dilin Tarihi Süreç İçindeki Değişimini Etkileyen Sebepler Dil, insanların duygularını, düşüncelerini kelimelerle veya işaretlerle bildirdikleri anlaşma aracıdır. Bu araç, aynı zamanda insanlığın gelişimini sağlayan canlı bir yapıdır. Sürekli değişir, gelişir. İlk zamanlardan günümüze kadar siyasi ve toplumsal değişim, teknoloji, çeviri, yazarların dil tercihleri gibi birçok neden yazı ve konuşma dilini etkiler. Örneğin “tayyare” kelimesinin yerine “uçak” kelimesinin kullanılması Cumhuriyet Dönemi’ndeki siyasal yaşamın Türkçeye etkisidir. Belden başlayan ve genellikle paçaları ayak bileklerine kadar inen giyecek anlamındaki “pantolon” kelimesi, Türklerin Batı kültürü ile temasa geçmesi neticesinde toplumsal değişimin dile etkisine örnek verilebilir. 20. yüzyılın başında Türkçede olmayan televizyon, radyo, e-mail, buzdolabı, ütü gibi kelimeler teknolojinin dile etkisi ile bugün kullanılmaktadır. Kimi zaman çeviri yoluyla da dil etkilenir. Tanzimat Dönemi’nde Fransız edebiyatından onlarca eser çevrilmiş, bu eserlerle tiyatro, gazete, mobilya gibi Batı kültürüne ait birçok kelime dile girmiştir. Bazen de yazarların bilinçli tercihi, yazı dilini etkiler. Örneğin Milli Edebiyat Dönemi’nde Genç Kalemler dergisinde yayımlanan Yeni Lisan makalesinin etkisiyle yazarlar halk diline özgü Türkçe kelimeleri kullanarak dili etkilemişlerdir. Göçler, coğrafi koşullar, ait olunan sosyal topluluk gibi birçok etken hem yazı dilini hem de konuşma dilini etkiler. Örneğin Türkçe bir kelime olan ve eti yenen, hızlı koşan, postundan yararlanılan bir memeli türü anlamındaki “tavşan” kelimesi Eski Türkçede “tapişgan” biçimindeyken günümüzde “tavşan” biçimini almıştır. Aynı kelime Azeri Türkçesinde “dovşan”, Türkmen Türkçesinde “tovşan”, Uygur Türkçesinde de “toşkan” biçiminde yazılmakta ve telaffuz edilmektedir. Bu kelimenin Kütahya yöresinde “davşan”, Güneydoğu Anadolu’da “doğşan” biçiminde kullanılması da dilin değişimine verilecek örneklerden biridir. 12. sınıf TDE İlke yayınları 12. Sınıf 1. Ünite Ölçme Değerlendirme Çalışmaları için TIKLAYINIZ İlk Örneklerden Günümüze Türkçenin Önemli Sözlükleri Sözlük, dilde birlik ve tutarlılık sağlayan, milli bilincin gelişmesine yardımcı bir hazinedir. Okuduğunuz metinde, köklü geçmişe sahip ve geniş bir alana yayılan Türkçenin önemli bazı sözlükleri hakkında bilgi verilmiştir. Sözlük, bir dilin söz varlığının bir bölümünü belirli amaçlar çerçevesinde genellikle alfabetik olarak bir araya getiren ve her bir kelimenin anlamı, söylenişi, kökeni ve kullanımı konusunda bilgi veren başvuru kitabıdır. Sözlük, ticaret ve başka bir dili öğrenme isteği sonucu ortaya çıkmıştır. Sözlük yazımı ile ilgili ilk çalışmalar tarihin erken dönemlerinden itibaren başlamış, günümüze kadar da devam etmiştir. Sanılanın aksine sözlük çalışmaları önce Batı medeniyetinde değil, Doğu medeniyetinde başlamıştır. Günümüzde sözlükler, sözlük bilgisi leksikografi olarak adlandırılır. Sözlük bilgisi, özellikle 19. yüzyıldan itibaren dil çalışmalarının önemli uğraş alanlarından biri olmuştur. Sözlükler çeşitli amaçlara uygun biçimde hazırlanır. Bunlardan en yaygın olanlar genel sözlükler ve çok dilli sözlüklerdir. Genel sözlüklerde dilin söz varlığının bir bölümü alfabetik sırada dizilir ve bunların anlamları verilir. Çok dilli sözlüklerde ise en az iki dilin söz varlığı birlikte ele alınır. Bunlarındışında eş anlamlı, yakın anlamlı, karşıt anlamlı, argo kelimelerin ele alındığı ya da deyim ve atasözlerinin, terimlerin bir araya getirildiği sözlükler de vardır. Sözlüklerde genellikle koyu veya büyük harflerle yazılan, karşılığı gösterilen, anlamı verilen, açıklaması yapılan, örnek kullanımlanı sıralanan kelimelere madde başı denir. Sözlüğün hacmi, madde başı sayısı ile ölçülür. Dillerin başvuru kaynağı olan sözlükler, dilin mirasını da koruyan müzeler gibidir. Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lügati’it Türk adlı eseri Türkçenin ilk sözlüğüdür. Araplara Türkçeyi öğretmek için yazılmıştır. 12. Sınıf Edebiyat 1. Ünite Konu Anlatımı Pdf 12. SINIF TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI DERSİ KONULARI Ölçme Değerlendirme Çalışmaları için TIKLAYINIZ Yazım ve noktalama konu anlatımı için TIKLAYINIZ Yazım ve noktalama çalışmaları için TIKLAYINIZ Kelimede anlam konu anlatımı için TIKLAYINIZ Kelimede anlam ile ilgili çalışmalar için TIKLAYINIZ İLK ÖRNEKLERDEN GÜNÜMÜZE TÜRKÇENİN ÖNEMLİ SÖZLÜKLERİ Önceleri “sözlük” kelimesi yerine “lügat” ya da “kamus” kelimeleri kullanılırdı. 1. Divanü Lügâti’t-Türk Türk dilinin ilk sözlüğü, Kâşgarlı Mahmud’un yazdığı Divanü Lügâti’t-Türk tür. Kâşgarlı, 1072 yılında yazmaya başladığı eserini 1074 yılında tamamlayarak Halife Muktedî Biemrillah’a sunmuştur. Divanü Lügâti’t-Türk, bütün Türk illerini ve dillerini kapsayan, bin yıl öncesinin Türk toplulukları hakkında önemli bilgiler içeren kaynak eserdir. Eserde 7500 sözcüğün açıklaması vardır. 2. Mukaddimetü’l-Edeb Divanü Lügâti’t-Türk’ten yaklaşık altmış yıl sonra ise Harezm sahasında hazırlanmış olan Arapça öğrenmek isteyenlere yararlı olabilecek bir eserdir. Türk asıllı olmakla birlikte Arap sözlükçülük geleneğinde önemli bir yere sahip olan Zemahşeri’nin yazdığı bu eser, Harezm Türkçesi için dil malzemesi içermektedir. 3. Codex Cumanicus Karadeniz’in kuzeyinde yaşamış olan Kuman Kıpçak Türklerininin söz varlığı ve sözlü edebiyat ürünleri ile ilgili derlemelerden oluşan Codex Cumanicus’un XIII. yüzyıl sonlarında hazırlandığı sanılmaktadır. Türkçeden Türkçeye Sözlükler Türkçeden Türkçeye sözlükler 18. yüzyıldan itibaren hazırlanır. 4. Mehmed Esad Efendi’nin Lehcetü’l-lügat XVIII. yüzyıl5. James W. Redhouse’un Müntahabat-ı Türkiyye 18426. Müntahabat-ı lügat-ı Osmaniyye 18527. Ahmed Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmani 18768. Şemseddin Sami’nin Kamus-ı Türki 1900 adlı sözlükleri Türk sözlükçülüğünün en önemli ürünlerinden yalnızca birkaçıdır. Bunlar içerisinde Kamus-ı Türki kendisinden sonra hazırlanan pek çok sözlüğe kaynaklık etmiş, sözlükçülüğümüzün dönüm noktalarından olmuştur. 9. Türkçe Sözlük Türk Dil Kurumunun ilk baskısını 1945’te yayımladığı ve bugüne kadar on bir baskısıyapılan Türkçe Sözlük günümüz Türk sözlükçülüğünün temel eserlerinin başında gelmektedir. Türkçenin söz varlığını ortaya koyacak bir sözlük hazırlanması düşüncesi, Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin 12 Temmuz 1932 günü kuruluşuyla birlikte gündemde yer almaya başlamıştır. ... Türk Dil Kurumunun son yıllarda çalışmalarını bilim uygulamalarıyla yürütmesi ve yine bilişim uygulamalarıyla kullanıma sunması, sanal ortamda Türkçenin başvuru kaynaklarının artmasını sağlamıştır. 10. Sanal Ortamdaki Sözlükler Türk Dil Kurumunun 2002 yılında kullanıma sunduğu Güncel Türkçe Sözlük ’ten sonra geçen zaman içerisinde Kişi Adları Sözlüğü, Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü, Türkçede Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü, Türk Lehçeleri Sözlüğü, Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü, Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, Tarama Sözlüğü, Sesli Türkçe Sözlük, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü de erişime açılmıştır. Kaynakça 12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı, MEB Yayınları, Ankara 2019 Yazıya Tepkini Göster! Sözlükler, bütün halkların, milletlerin dünya görüşünü, hayat tarzını, gelenek ve göreneklerini görmek ve bilmek için en değerli kaynaklardan biridir. Sözlükler tarihî kayıt olarak geçmişin en büyük tanıkları ve en büyük söz hazineleridir. Her dil için bitmez, tükenmez hazine ve en kapsamlı araştırma alanıdır. Bütün milletlerin hayatında sosyokültürel değişimin, gelişimin izini sürmek için en değerli kaynak sözlüklerdir. Bir dilin bütün sözcük ve deyimlerini veya belli bir alandaki özel sözcükleri ya da belli bir dönemde kullanılmış olan sözcük ve deyimlerini alfabe sırasıyla anlamlarını veren, açıklayan, tanımlayan ya da bir başka dildeki karşılıklarını veren eserlere sözlük denir. Eski dilde sözlük, lügat ya da kamus olarak karşımıza çıkar. Herhangi bir metne ya da kitaba özel hazırlanmış kısa sözlüklere lügatçe/sözlükçe glosary adı verilir. İlk defa sözlük terimi, John Garland tarafından 1225'te kullanıldı. DİLİ ANLA, ÖĞREN, KARŞILAŞTIR Hem anadil hem de yabancı dil olarak dili kullananların, kodlama ve çözümleme safhalarında karşılaştıkları engelleri aşmada, bir başvuru kaynağı olarak sözlükleri kullanıldıkları bilinir. Bunun yanında dilin kendi tarihi içerisindeki gelişimini, değişimini; başka dillerle olan benzerlikleri veya farklılıklarını ortaya koymaya yönelik sözlük çalışmalarının yapıldığını da görebilmekteyiz. Sözlüklerin, gerek içerik gerekse içeriklerin sunumunda, kullanıcıların talepleri doğrultusunda şekillendiğini söyleyebiliriz. Bu şekillenmede teknoloji ve eğitim alanındaki gelişmeler de katkı sağlıyor. Sözlük kullanıcılarının gerek anadili gerekse yabancı dil olarak yeterliliklerini artırmak sözlüğün temel işlevi. Sözlük hazırlayıcılarının, sözcüklerin şekil, anlam, görev ve kullanımları ile ilgili bilgilendirmeleri yanında bazı sözlüklerde kullanıcıları dilin doğru kullanımıyla ilgili yönlendirici bir rol üstlendiklerini görebilmekteyiz. DİL KÜLTÜRÜN TEMELİ Bir milletin dil ile ifade ettiği sözlü, yazılı her şey kültür kavramına girer. Başka bir ifade ile dilin söz varlığı, toplumun tüm kültür geçmişini de bünyesinde barındırır. Dolayısıyla, bir milletin kültürünü tanımak için her şeyden önce o milletin dilinin öğrenilmesi gerekir. Kültürler arası iletişim söz konusu olduğunda sözlükler bir milletin kültürünün aynası, ulusun milli özelliklerini, hayat tarzını yansıtan bir araç görevini üstlenmektedirler. BİR KELİME HER DİLDE FARKLI ANLAMDA Başka bir dili öğrenmekte olan insan, o dili konuşan toplumun kültürel geçmişiyle de karşı karşıyadır. İnsan öğrendiği dili doğru kullanabilmek için hedef dilin taşıyıcısı olan toplumda söz konusu kelimenin neyi çağrıştırdığını ve somut anlamlarının yanı sıra çağrıştırdığı diğer yan anlamlarını da doğru bir şekilde kavraması gerekir. Bu bağlamda tek dilli açıklamalı, ansiklopedik ve etnografik sözlüklerin yanı sıra, özellikle de dili yeni öğrenmekte olanlar için iki dilli sözlüklere de büyük bir görev düşüyor. Sözlüklere olan ihtiyaçların özellikle kültürel öğelerin aktarma/çeviri çalışmalarında daha yoğun hissedildiği görülür. Ancak hedef dile ait kültürel öğeler kaynak dile aktarılırken veyahut bunun tersine bir işlem yapılırken bu öğelerin hedef veya kaynak dilde eşdeğerliğinin bulunup bulunmaması birtakım sıkıntıları da beraberinde getiriyor. DÜNYA TARİHİNDE SÖZLÜK Dünyada ilk sözlüğün nerede, ne zaman, hangi dilde, kim tarafından yazıldığı konusu kesin olarak bilinmemekle birlikte insanoğlunun başka milletlerle ilişki kurma ihtiyacı duyup ikinci bir dil öğrenmeye başladıkları dönemlerde yapıldığı düşünülebilir. Genel olarak sözlük ve sözlük bilim hakkındaki bilgiler, bize kadar ulaşan bilgilerle sınırlıdır. Bizlere ulaşan bilgilere göre, XI. yüzyılda Bawetshi'nin hazırladığı yaklaşık kelimelik Çince sözlüğü ilk yazılı sözlük çalışması olarak örnek gösteriliyor. Tarihte ilk sözlük denemesi olarak 3. bin yılın sonunda Sümer dilini öğrenmek için Akadlar tarafından yapılan üç dilli SümerAkad-Kett kil tabletleri de kabul edilebilir. Diğer yandan miladî yılların başına rastlayan döneme ait olduğu sanılan Grek ve Latin dilleriyle yazılmış Falyarus Falakus adlı, içinde bir takım sözcüklerin anlamlarını açıklayan küçük sözlüklerin varlığından da söz ediliyor. Anlatılanlara göre, Asurlular çivi yazısının yerine alfabetik yazıyı kullanmaya başlayınca zorluklarla karşılaşmış ve 628-622 yılları arasında terk ettikleri eski sembolik kelimeleri toplayıp Ninova'daki Asur Banibal'daki Büyük Kütüphane'de koruma altına almıştı. İskenderiye Müzesinin kütüphanecisi Bizanslı Aristophanes'in II. ve I. yüzyıllarda günümüzdekilere benzer bir sözlük meydana getirdiği de nakledilenler arasında. Doğu dünyasında, özellikle Hint ve Arap coğrafyasında sözlük yapma geleneğinin örnekleri sayılan önemli eserler kaleme alınmıştır. İlk söz edilmesi gerekenlerden biri Farab'lı İsmail Gevheri tarafından kaleme alınan Sihâh adlı Arapça sözlük, ikincisi, Firûzabat tarafından kaleme alınan El Kâmusü'l Muhit adlı Arapça sözlüktür. Türkî dilli halkların miladî yılların başlarına rastlayan dönemlere ait taş tahta, deri ve kaya üzerine küçük çaplı sözlükçe mahiyetinde kelimelerin yazılmış olan belgeler bulundu. Ancak bu alanda daha fazla mesai gerektiren çalışma ve araştırmalara ihtiyaç var. İLK TÜRKÇE SÖZLÜK Divân-ı Lügat-it Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından 11. yy. 'da Arapça olarak kaleme alındı. Bu sözlük Araplara Türkçe öğretmek üzere hazırlanan ilk eser olma özelliği yanında, Türk dili ve kültürü ile ilgili verdiği örnekler ve açıklamalarla ansiklopedik özellikler de taşıyor. 19. yüzyılda baskı tekniklerinin gelişmesiyle sözlük türleri de artar. 1928 yılına kadar eski harflerle basılmış Türkçe sözlüklerin sayısının 250 civarında olduğu bu konuda yapılan çalışmalarla ortaya konuldu. Gerek doğu dünyasında gerekse batı dünyasında eski ve köklü bir sözlük bilimi geleneği olduğunu gösteren önemli belgeler mevcut. Böyle bir geleneğin doğuşunda milletlerarası ilişkilerin ve karşılıklı iletişim kurma ihtiyacının etkili olduğu düşünülebilir. Ancak birçok alanda olduğu gibi sözlük bilimi alanında da en önemli gelişmeler 19. ve 20. yüzyılda yaşandı. BATILILARIN İLK TÜRKÇE SÖZLÜĞÜ Türkçe ile ilgili olarak Batılıların hazırladığı en eski sözlük olarak 14. yüzyılda yazılmış olan Codex Cumanicus kabul edilebilir. Ancak özellikle 19. yüzyılda artan Türkoloji çalışmaları beraberinde Türk dilleri üzerine pek çok sözlüğün hazırlanmasını da sağladı. 20. yüzyıl, yaşayan Türk dillerinin araştırılmasını, eserlerin yayınlanmasını ve çok dilli olarak sözlüklerinin hazırlanmasını kaçınılmaz kıldı. Ayrıca Türkoloji çalışmaları içerisinde yabancı Türkologlar tarafından hazırlanan sözlükler, günümüzde de önemini koruyan çalışmalar arasında. Türk dilinin hemen hemen bütün lehçeleri üzerine hazırlanan sözlükler, o lehçenin söz varlığının ortaya konulduğu hatta kayıt altına alındığı önemli kaynak eserlerdir. BİLİMSEL YÖNÜ SÖZLÜK BİLİM, UYGULAMA YÖNÜ SÖZLÜKÇÜLÜK Sözlük bilimi, batı dillerinde lesikografi lexicograpyh terimi ile adlandırılır. Bu bilim dalı, dilimizde sözlük bilim ve sözlükçülük gibi iki farklı terimle karşılanıyor. Bunun asıl sebebi sözlük bilimin kapsamının ve sınırlarının farklı anlaşılıp yorumlanmasında saklı. Yazım kurallarının bilim insanları tarafından farklı uygulanması sonucu bu terimin sözlük bilimi ve sözlükbilim şeklinde iki ayrı yazımı ortaya çıkmış. Bilim insanları bu alanı adlandırırken sözlük bilimi, sözlük bilim, sözlükbilgisi, sözlükçülük, leksikografi gibi farklı terimleri kullanmayı tercih ettiler. Bu terimin İngilizce biçimi, Türkçe telaffuz kurallarına uydurularak leksikografi şeklinde de kullanıldı. Ortaya koyduğu yöntem ve tekniğiyle sözcükbiliminin alt kollarına veri akışını sağlayan sözlükbilimi, toplumun fertleri tarafından meydana getirilen yazılı metin "corpus" ve sözlü edebiyat ürünlerinin derlenmesi ve taranması sonucu tespit edilen sözcüklerin anlamlandırılması, yazımı ve telaffuzunun belirlenmesi, dil bilgisel analizlerinin ortaya konulması çalışmaları neticesinde ürününü meydana getirir. SÖZLÜK BİLİMİN KONULARI Sözlüğün kuruluşunu, yapısını ve hacminin araştırılması, sözlüğün içeriğini ve türlerini araştırılması, element ve parametrelerin araştırılması, sözlük bilimsel yapının temeli ve bilgisayar destekli ortamda kullanımının araştırılması, alışılmış sözlük malzemesinin araştırılması, sözlük çalışmalarının planlanması ve organize edilmesi araştırılması, sözlükbilim kuram, yöntem, ilke ve kurallarının oluşturulması ve şekillendirilme çalışmaları. SÖZLÜK BİLİMİN İLKELERİ Gönderene yönelme ve görelik ilkesi, ölçünlük/ standartlık ilkesi, ekonomi ilkesi, basitlik ilkesi, yeterlik ilkesi, verimlilik ilkesi, anlamsal aşamada tasvir ilkesi. SÖZLÜK TÜRLERİ Sözlükler, içeriğine ve düzenlenişine göre farklı biçimlerde adlandırılırlar. Bir ya da birden çok dilin söz varlığını işleme bakımından Tek dilli sözlükler, çok dilli sözlükler. Abece Alfabe sırasının esas alınıp alınmamış olmasına göre Alfabetik sözlükler, kavram sözlükleri. Ele alınan söz varlığının niteliğine göre Genel sözlükler ortak dil, yazı dili sözlükleri, lehçebilim sözlükleri, eş anlamlı, eş adlı, ters anlamlı öğeler sözlükleri, yabancı öğeler sözlükleri, tarihsel sözlükler, köken bilgisi sözlükleri, terim sözlükleri, uzmanlık alan sözlükleri, argo sözlükleri, deyim ve atasözleri sözlükleri, anlambilim sözlükleri, sanatçı ve metin sözlükleri, yanlış yerleşmiş öğe sözlükleri, tersine sözlükler. SÖZLÜK BİLİMCİ KİMDİR? Herhangi bir dilin söz varlığını derleyip bir sisteme bağlama işini yapan kişilere sözlükbilimci denir. Sözlükbilimciler, genel olarak bir dilin tanımlanmasına yarayan sözlerin derlemesini, bir sisteme bağlanmasını kullanımını düzenleyen kişilerdir. Bu sözlükbilimcilerin ortaya koyduğu sözlükler genel amaçlı sözlükler ve özel amaçlı sözlükler olmak üzere ikiye ayrılır. Bir veya birden daha fazla konuda uzmanlaşmış olan sözlükbilimciler, ihtisas gerektiren sözlüklerin tasarımını, derlemesini, kullanımını ve değerlendirmesini yapan kişilerdir. TANZİMAT'TAN SONRAKİ SÖZLÜKBİLİMCİLERİMİZ Sözlükçülük tarihinin Tanzimat'tan sonraki seyrini belirleyen temel şahsiyetler Ahmet Vefik Paşa Lehçe-i Osmânî, EbüzziyâTevfik Lugat-ı Ebüzziyâ, Şemsettin Sami Kâmûs-ı Türkî, MuallimNaci Lugat-ı Naci, Mehmet Salahi Kâmûs-ı Osmânî, Ali SeydiResimli Kâmûs-ı Osmânî, Mehmed Bahaeddin Türkçe Lugat,Hüseyin Kâzım Kadri Türk Lugatı Türk Dillerinin İştikâkî ve Edebî Lugatları şeklinde sıralanabilir. Bu ilk modern sözlük yazarlarına dikkatle bakıldığında hemen hepsinin birden fazla dil bildikleri, çok yönlü-bilgili âlim şahsiyetler oldukları, gayretli/çalışkan olma nitelikleriyle temerküz ettikleri görülür. ANSİKLOPEDİK SÖZLÜKLER İlk sözlüğü kimin hazırladığı ve hangi dilde olduğu konusunda kesin bilgilere sahip değiliz. Bu konuda genel kabul, İskenderiye Müzesi Kütüphanecisi Aristophanes'in 257-180 hazırladığı eserin ilk sözlük olduğudur. Bundan başka İskenderiyeli Pamphilus'un daha önceki çalışmalarından yararlanarak oluşturduğu 95 kitaptan oluşan Yunanca sözlük ile Latinler'de Marcus Verrius Flaccus'un sözlüğü ilk sözlükler arasında sayılıyor. Latince'de "sözlük" anlamındaki "dichtionnorium" kelimesi, Kostanz piskoposu Salomon tarafından IX. Yüzyıl'da ansiklopedi anlamında kullanılmıştır. Günümüzde genel çerçevede sözlükler ansiklopedik ve filolojik olarak ikiye ayrılarak inceleniyor. Ancak, Türkiye'de yapılan sözlük çalışmalarında ne yazık ki bu ayrıma özen gösterilmeden sözlükler hazırlanmakta. TANIMLAR MANTIKSAL DEĞİL SÖZLÜKSEL OLMALI Sözlükbilimlerin tanımlanmasında karşılaşılan temel ikilem; mantıksal tanımlama ile sözlüksel tanımlama arasında kalınmasıdır. Sözlüksel tanım; kavramın anlamsal içeriğine odaklanırken, mantıksal tanım; kavramın gerçeklikle olan ilgisine yönelir. Genel kullanıcının hedef kitle olarak seçildiği sözlüklerdeki tanımların mantıksal değil sözlüksel olması gerekiyor. Bir sözcüğün tanımlanmasında her zaman tek bir yönteme başvurulmaz. Bazı durumlarda sözcükler arasındaki anlam ilişkilerinin analitik ve sentez yoluyla yapılan tanımlarla iç içe yer aldığı görülür. Sözcük eşleştirmeye dayalı word-match tanımlama da; sözlüklerde en sık kullanılan yöntemlerden birisidir. Sözcükler arasındaki eş anlamlılık synonymy, zıt anlamlılık antonymy, alt anlamlılık hyponymy ve parça-bütün meronymy gibi anlam ilişkileri de sözcüklerin anlamlarının belirlenmesinde ve tanımlamada önemli bir etkendir. Kavram; eş, yakın, karşıt anlamlılarıyla tanımlanma yoluna gidilir. Burada, özellikle, tanımlanan sözcükten daha basit veya daha yaygın olarak kullanılan sözcüklerle tanımlama ilkesi önemlidir. Bu tür tanımlara analitik yapılarla kolayca tanımlanamayan, soyut sözcüklerin tanımlanmasında başvurulur. Sonuç olarak; bu tanım türünün anlamsal bir kısırdöngüye circularity yol açarak kusurlu tanımların ortaya çıkmasına neden olabildiği tespit edildi. ÇOK DİLLİ BİR SÖZLÜK TERCÜMÂNU'L-LÜGÂT Özellikle de Tanzimat Dönemi ile birlikte Osmanlı Coğrafyasında çok sayıda çok dilli sözlük hazırlanmış ve basılmıştı. Bu sözlüklerin büyük bir bölümünü Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe ve Arapça-Farsça-Türkçe sözlükler oluşturdu. Bu tür eserlerin gün yüzüne çıkartılması ile devrinin sosyal ve kültürel özellikleri, söz konusu dillere ait kelime serveti, dillerin benzerlikleri ve farklılıkları günümüze taşınacak ve medeniyetlerin düşünce dünyaları, aralarındaki yakınlıklar ve farklılıklar daha kolay anlaşılacaktı. Bu sözlüklerden biri de Nazım b. Muhammed tarafından yazılmış olan Tercümanü'l-Lügat adlı sözlük. Kendinden önce yazılmış çok dilli sözlüklerle usul ve yazım özellikleri bakımından benzerlik göstermesi yanında belirgin farklılıklara da sahip. Eser 2 cilt ve toplamda 995 sayfadan oluşmakta ve çok dilli sözlük tarihi açısından büyük değer taşımaktadır. Asli dil Türkçe olmakla birlikte eser, Arapça'dan Türkçe ve Farsça'ya, Farsça'dan Türkçe ve Arapça'ya ve Türkçe'den Arapça, Farsça ve Türkçe'ye tercüme şeklinde hazırlamış ve kelimelerin üç dildeki karşılıkları verilmeye çalışılmış. Arap sözlük geleneğine uygun olarak hazırlanmış olsa da daha önce hazırlanan sözlüklerden farklı olarak kelimelerin ilk iki harfine göre sıralanmış ve her üç dile ait kelimeler aynı sayfada ve birbirinden bağımsız üç sütunda verilmiş. Bu sebepledir ki her üç dilin madde başları ayrı ayrı gösterilmiş. Birinci cilt başına yazılmış olan "ihtar", "kaide" ve "tarif" başlıklı kullanım kılavuzu ve fihrist ile meraklılarına daha rahat bir kullanım sunmak amaçlanmıştır. "TARİHÎ SÖZLÜK" Türk sözlük tarihiyle ilgili bugüne kadar çok sayıda araştırma yapıldı. Ancak tarihî sözlükbilimi alanıyla ilgili kuramsal çalışmalar henüz yeterli değil. Hangi sözlük tarihî sözlüktür, tarihî sözlükbilimi alanı hangi sözlükleri ele alır sorularının yanıtı henüz netleşmedi. Kaynaklar araştırıldığında Batı alan yazınında da aynı karmaşa göze çarpıyor. Sözlükbilimi araştırmalarında, tarihî sözlükler bugüne ışık tutan önemli metinlerdir ve aynı zamanda Türk sözlük tarihinde çok sayıda eser farklı açılardan araştırılmaya hazır hâlde beklemektedir ancak bu sözlüklerle ilgili öncelikle temel soruların yanıtlanması gerekir. TÜRKÇEDE BATI KÖKENLİ KELİMELER SÖZLÜĞÜ Tarihin her döneminde diller arasında çeşitli ilişkiler olmuştur. Türk dili de izlenebildiği en eski çağlardan beri komşu dillerle etkileşimde bulundu. Günümüz Türkiye Türkçesi söz varlığında bulunan alıntı kelimelerin en büyük bölümü Farsça ve Arapça unsurları. İkinci büyük bölüm ise özellikle 19. yüzyıldan beri yoğunlaşan Fransızca kelimelerdir. 20. yüzyılın başlarından itibaren ise bütün dünyada olduğu gibi Türkçede de İngilizce unsurlar artmaya başladı. Türkçedeki Batı kökenli kelimelerin sözlükleri de yapıldı. Ali Seydi'nin 1910 yılında yayımlanan Lisân-i Osmanîde Müstamel Lugât-ı Ecnebiyye adlı eseri bunların ilkidir. Cumhuriyet döneminde ise Mustafa Nihat Özön'ün 1962'de yayımladığı Türkçe-Yabancı Kelimeler Sözlüğü bu konudaki en temel kaynaklardandır. Türkçenin bazı sözlüklerinde de kelimelerin kökeni/kaynağı gösterilmiştir. "Sözlükçülükte alıntı kelimeler için prensip, o kelimenin ilk yaratıldığı dilin değil de ilgili dile alınmasına aracılık eden dilin belirlenmesidir." Prensip bu olmakla birlikte her zaman bütün sözlüklerin aynı derecede başarılı tespit yaptığını söylemek de zor. Hatalar bunlardan ibaret değil. Türkçe sözlüklerde bazı kelimelerin kaynağı hâlâ 'Amerikan yerli dilleri' olarak gösterilmekte. Oysa Türkçenin o dillerle doğrudan ilişkisi hiç olmamıştı. TDK SÖZLÜK HAZIRLIYOR Birçok yanlışlık ve eksikliğin olduğu bu konuda bir sözlük hazırlanması için Türk Dil Kurumu 2004 yılında Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın'ın başkanlığında Prof. Dr. Recep Toparlı, Prof. Dr. Gürer Gülsevin, Prof. Dr. Mustafa Öner, Prof. Boz, Prof. Dr. Hatice Şirin User, Doç. Dr. Özkan Öztekten, Yrd. Doç. Ay ve Yrd. Doç. Dr. M. Yasin Kaya'dan oluşan Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü Çalışma Grubunu kurdu. Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü, 2014 yılında kitap olarak yayımlandı. Kitabın girişinde sözlüğün hazırlanış amacı, prensipleri, uygulanan yöntem vs. örneklerle açıklandı. Oradaki bilgilere göre 95 yazarın 439 kitabından tarama yapılmış ve taranan malzeme değerlendirilerek 6634 madde başından oluşan sözlük meydana getirilmişti. Kelimelerin birden çok anlamı varsa onlar da numaralandırılarak maddenin içinde gösterilmiş. Her kelime ve anlamı için 439 kitaptan taranan örnek cümle verildi. TDK YABANCI SÖZLÜKLERLE MÜCADELE İÇİNDE TDK'nın 2011 yılında 11. baskı olarak yayımladığı Türkçe Sözlük'teki sözlük içi gönderimler, sözlük yazarlarının yabancı sözcüklerle mücadelesini somut bir şekilde ortaya koyuyor. Sözlük, temel görevini yerine getirme yanında, dile yeni sözcükler kazandırma, yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarını yaygınlaştırma görevini de üstlendi. Yazı dilinde görülen ve Türkçenin fonetik imla düzenine uygun olmayan bu sözcükler üzerinde, son baskıya kadar, yeterince üzerinde durulmaması hatta göz ardı edilmesi dolayısıyla sözlük kullanıcılarının yönlendirilememesi ve bu sözcüklerin sözlükte gösterimi ile ilgili bir düzenin oluşamaması, söz varlığımız açısından ve Türk sözlükçülüğü açısından sorunun büyümesine neden oldu. 11. baskıda yapıldığı gibi, bu tür sözcüklerin yazı dilinde göründüğü şekilde madde başı yapılması, önerilen sözcüğe yönlendirilmesi ve sözlük kullanıcıları tarafından gönderimlerdeki maksadın kavranması, sorunun çözümüne katkı da bulunacak. Sözlük içi gönderimlere, yabancı sözcüklerle mücadele yanında, kullanıcısının sözlükten azami ölçüde yararlanmasına yönelik olarak da başvurulması gerekiyor. Aranılan sözcük ile ilgili farklı boyutlardaki ilişkileri göstermek amacıyla kullanılan sözlük içi gönderimler, sözcük ile ilgili dil yeterliliği düşük düzeyde olan kullanıcıların sözlükteki diğer sözlük maddeleri ile ilişki kurabilmesini sağlamaktadır. Bunun için sadece yönlendirmeye yönelik olarak kullanılan bkz'lı gönderim unsurları yanında içerikli sözlük içi gönderimlere de başvurulması yararlı olacaktır. SÖZLÜKLERDE SÖZCÜK TÜRLERİNE YER VERİLMELİ Mİ? Türkçe Sözlük, bir sözlüksel birimi yazdıktan hemen sonra o sözcüğün türünü kısaltmaları ile yatık yazarak vermektedir. Örneğin, "güzel sf." TDK, 2005 818."Sözlükte acaba kaç sözcük türüne başvuruldu?" sorusunun uyandırdığı merakla baktığımız Kısaltmalar Bölümü'nde ise bağ. bağlaç, e. edat, is. isim, sf. sıfat, ünl. ünlem, yar. yardımcı fiil, zf. zarf ve zm. zamir TDK, 2005 XIX-XX olmak üzere sekiz 8 sözcük türünün belirtildiğini görmekteyiz. Kısaltmayla belirtilmeyen ancak madde başı yapılırken hep [-mAk] ekiyle verilen fiiller de ilave edilirse sözlükte belirtilen sözcük türü sayısı 9'a ulaşır. Buradan anlaşılıyor ki, sözlükte belirtilen sözcük türü, bir 'kavramı karşılama' durumlarına göre değil; de, 'cümle içinde kullanım'larına göre sözlüğe girmiş. Bir sözcüğün 'kavramı karşılama' durumu cümle öncesi bir durumdur ve daha çok 'dil'i language ilgilendirir. Sözcüğün 'cümle içinde kullanımı' ise 'dil' ögelerinin 'söz' Parole biçimleridir. Bir kavrama bağlı olan sözcüğün 'öz nitelikler'ine bağlı olarak 'söz' anlamına gelen 'cümle'ye bağlı olmaksızın isim, fiil ve edat genel bir tür sınıfından bahsedilebilir; ancak, sözlüklerde bir sözcüğün 'cümle içinde kullanım'larını esas almak anlamına gelen sözcük türlerine yer verilmemeli; belki, sadece metne girdiğinde hiç değişmeyen türler belirtilmelidir. ESER SÖZLÜKLERİ Eser sözlükleri genellikle Kur'an-ı Kerim gibi kutsal kitapların, daha sonra ise kutsal kitaplara ek olarak ünlü mutasavvıfların veya şairlerin dinî, tasavvufî, edebî eserleri üzerinde yapılmış olan sözlükleri ihtiva ediyor. Şahıs ve metin sözlükleri, ele alınan metnin, hitap edilen okuyucu kitlesi tarafından daha iyi anlaşılması, yorumlanması ve anlaşılması güç yerlerinin halkın daha kolay kavraması maksadıyla hazırlanmış. Bu minval üzere Türk edebiyatında Kur'an-ı Kerim üzerine yapılan tercüme ve sözlükler ile Mevlana'nın Mesnevi'si üzerine Şahidî'nin hazırladığıTuhfe-i Şahidî'yi örnek olarak verebiliriz. SÖZLÜKLER VE KALIPLAŞMIŞ DİL BİRİMLERİ Sözlükler, bir dilin söz varlığında bulunan sözcükler ve kalıplaşmış dil birimlerineatasözü, deyim, ikileme, birleşik ve kalıp sözler yer verir. Türkçe sözlük çalışmalarında hem 'sözcük' hem de 'kalıplaşmış dil birimleri' birer sözlük bilim terimi olarak yeterince irdelenmiş ve bütün yönleriyle açıklığa kavuşturulmuş terimler olarak kabul etmek zordur. Bu terimlerin kullanımıyla ilgili sorunlara sözlükler ve alan araştırmalarında sıkça rastlanıyor. RADLOFF'UN "TÜRK AĞIZLARI İÇİN SÖZLÜK DENEMESİ" Rus Doğu bilimci Wilhelm Radloff, Altay ve Batı Sibirya Türkleri arasında dil, etnografya ve folklor materyallerini toplayarak "Aus Sibirien" Sibirya'dan adlı eserini yazar. Daha sonra Radloff "Vergleichende Grammatik der nördlichen Türksprachen" Kuzey Türk Ağızlarının Karşılaştırmalı Dilbilgisi adlı eserinin "Phonetik der nördlichen Türksprachen" Kuzey Türk Ağızlarının Fonetiği bölümünü kaleme alır. 1884 yılından yaşamını Petersburg'da devam ettiren Radloff 1911 yılında, elli yıl önce yazmaya başladığı ve en önemli eseri olan "Türk Ağızları İçin Sözlük Denemesi" "Opyt slovarya tyurkskih nareciy" çalışmasını yayınlar. Dört ciltten oluşan ve birçok Türk lehçesini bir araya getiren "Türk Ağızları İçin Sözlük Denemesi" günümüzde de Türk dili araştırmacılarının sık sık kullandığı bir kaynaktır. MANZUM SÖZLÜKLER Manzum sözlükler ve manzum sözlük şerhleri, Osmanlı döneminde bugünkü ilköğretim seviyesine denk gelen çocukların Türkçe kelimelerin Arapça ve Farsça karşılıklarını öğrenebilmeleri için kaleme alınmış eserlerdir. Bu yönüyle bu eserler, araştırılıp incelenmesi gereken kıymetli eserlerdir. Manzum sözlük geleneğinin Anadolu'daki ilk örnekleri Arapça-Farsça olarak karşımıza çıkıyor. Anadolu'da yazılmış ilk Farsça-Türkçe sözlük "Tuhfe-yi Hüsâmî"dir. Eser Hüsam b. Hasan el-Konevî tarafından 802/1399-1400 yılında kaleme alınmış. Bu geleneğin son örneği ise Üsküdar Mevlevihanesi'nin son şeyhi Ahmet Remzi Akyürek'in 1924 yılında yazdığı "Tuhfe-yi Remzî" isimli eseri. Manzum sözlük geleneğinin, kendilerine yapılan şerhlerin ve akademik çalışmaların çokluğu yönüyle, en önemli eserlerinden ikisi ise; Sünbül-zâde Vehbî'nin 1798-1909 yılları arasında basılan Tuhfe-yi Vehbî'si ve Şâhidî İbrahim Dede'nin 1848-1867 yılları arasında İstanbul'da basılan Tuhfe-yi Şâhidî'sidir. Bu eserler Türkçe-Farsça manzûm sözlükler arasında yer alıyor. BİR MODERN SÖZLÜK ÖRNEĞİ TAKMA ADLAR SÖZLÜĞÜ Türk edebiyatında modern sözlük ihtiyacını bilinçli bir şekilde ilk defa dile getiren aydınlardan biri Namık Kemal'dir. Gazete ve dergicilik faaliyetlerinin toplumdaki yeri ve önemi arttıkça yeni yeni ihtiyaç ve kavramlar ortaya çıkar. Bazen kişisel tercihler bazen zorunluluklar, gazetelerde, dergilerde, hatta kitaplarda eski mahlas anlayışının devamı olarak düşünülebilecek takma ad kullanımını gittikçe yaygınlaştırır. Takma ad kullanımının yaygınlaşması modern edebiyat araştırmalarında takma ad tespiti yapmayı edebî çalışmaların zorunlu öncüllerinden biri haline getirir. KÂMÛS-I OSMÂNÎ Kāmûs-ı Osmânî, dönemine göre Osmanlıca sözlüklerin en gelişmişi olup yaklaşık madde başı içeriyor. Kâmûs-ı Osmânî, dönemindeki Osmanlı Türkçesinde kullanılan Arapça, Farsça, İtalyanca, Fransızca, Rumca, Yunanca, İngilizce, İspanyolca vb. dillerden geçen yabancı kelimeleri içermesi bakımından Osmanlı döneminde düzenlenmiş en iyi ve en geniş "yabancı kelimeler sözlüğü"dür. Sözlük yazımında en önemli husus, sözlüğü yazılacak dilin sözvarlığının tespit edilmesi işidir. Kâmûs-ı Osmânî, dönemindeki Osmanlı Türkçesinin söz varlığında yer alan yabancı kelimeleri ve bunlarla oluşturulan birleşikler, deyimler, ikilemeler, ilişki sözlerikalıp sözler, kalıplaşmış sözler ve terimleri madde başı ve madde içi düzeyinde en geniş biçimde yansıtmaya çalışmış. Mehmed Salâhî, Kâmûs-ı Osmânî'de tarihî Türk nazmı ve nesrinde kullanılan Arapça ve Farsça kelimeleri ve birleşikleri çok iyi bir biçimde derleyebilmiş, sözlüğe aldığı madde başlarını ve iç maddelerini de Osmanlı edip, şair ve yazarların tarihî, edebî eserlerinden getirdiği seçkin şiir ve nesir örnekleriyle çok iyi tanıklayabilmiş. Bu durum, Kâmûs-ı Osmânî'sinin en önemli özelliğidir. Bu özellikleri bakımından Kâmûs-ı Osmânî, çok iyi bir edebiyat sözlüğü ve bir başvuru kaynağı durumunda. Sözlük, pek çok madde başı açıklamasında kimi zaman sözcüğün yazımı, etimolojisi, dildeki kullanımı, kullanım sıklığı, kimi zaman bir eser ve yazarı hakkında, kimi zaman bir yer adı, pek çok varlığın özelliği, faydaları, kullanım ve tüketim biçimi hakkında açıklamalar yapmış ve ansiklopedik bilgiler vermiş. Bununla birlikte Mehmed Salâhî, Kâmûs-ı Osmânî'ye aldığı kelimelerin kelime türlerini belirtmemiş, Arapça kelimelerin kalıplarını ve cinsiyet kategorilerini göstermemiş. TEMATİK SÖZLÜKLERİN KAPSAMI Leksikoloji tarihinde köklü bir yere sahip olan tematik sözlükler, söz varlığı incelemelerinde dünya bilgisinin analiz edilebilmesi yönüyle önemli bir yere sahiptir. Toplumsal ilişkilerin siyasi veya dinî yönlerden başladığı tarihî dönemlerden itibaren 'öteki'nin dili ve buna bağlı olarak 'dünya bilgisi' merak konusu olmuş ve sözlük çalışmalarını teşvik eden bir güç olmuştur. Öteki ile olan ilişkilerin siyasi ve dinî düzleme taşınması ve bu çalışmaların daha fazla hız kazanmasıyla yeni sözlükler meydana getirilmiştir. Gramerlik farklılıkların yapay kategoriler oldukları düşünülürse; geriye kalan söz varlığı bir dilin dünya ilişkisini gösteren temel ve somut materyaller olduğu da hiç kuşkusuz kabul edilecektir. Tematik sözlükler açısından önemli bir diğer sorun ise, bu sözlüklerin belli bir alan sözlükleri mi yoksa kavram alanı sözlükleri mi olduğudur. Bu açıdan da ''tematik' adlandırması yerine başka bir terim kullanılabilir mi sorusunun yanı sıra tematik sözlüklerin alanı, kapsamı boyutu ve işlenişi de ele alınması gereken konulari çerisindedir. Nitekim tarihî sözlüklerin bir kısmının Memlûk sahası Kıpçak sözlükleri gibi çeşitli sahalara ait olmasının yanında bazı tematik gruplandırmalara yer vermesi, bu sözlüklerin günümüz sözlükçülüğünden farklı olarak menşe itibari ile çok daha eski olduğunu gösterecektir. SIRA DIŞI BİR SÖZLÜK ÖRNEĞİ Kişisel ihtiyaç sonucu alınan notlar aracılığı ile oluşturulan bir sözlük; Reşat Ekrem Koçu'nun Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü üzerinde duruluyor. Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü'nde madde başlarındaki tanımlamalar ve yapılan örneklendirmelerin alışılagelen sözlükçülük geleneğinden farklı olması dikkat çekici. Dolayısıyla sadece müracaat için değil, başından sonuna yazarının izlerini sürmek için de okunabilir. Zira Reşat Ekrem Koçu, sözlüğüne kendisinden epeyce iz bırakmış. MUKADDİME VE PİYALE ÖNSÖZÜ'NDEN TÜRKÇE'DE DUYGU SÖZLÜĞÜ İbrahim Şinasi'nin Mukaddime'si ve Ahmet Haşim'in Piyale Önsözü'nde, metinlerdeki Arapça ve Farsça kökenli sözler, bir program ile deney kullanıcısından olumlu, olumsuz ve yansız olma ile uyandırdığı duygular bakımından kaydedilerek metnin tamamının duygu içeriği incelendi. Hazırlanan Duygu Şablonu uygulamasından yola çıkarak kullanıcıların metinlerdeki Arapça ve Farsça kökenli kelimlere yönelik algısı hakkında da fikir sahibi olundu. OKUL ÖNCESİ VE OKUL ÇAĞI SÖZLÜKLERİ Okul öncesi ve okul çağı yaş gruplarına ve öğrenim düzeylerine yönelik olarak hazırlanan Türkçe sözlüklerin söz varlığının belirlenmesi, tanımlamaları, tanıklamaları bugüne kadar pek de üzerinde durulmayan bir sorun. Bu sözlüklerin Türkçede adlandırılmasında kullanılan ilk sözlüğüm, ilk bin sözcük, ilkokul sözlüğü, ilköğretim sözlüğü, ortaokul sözlüğü, okul sözlüğü gibi adlar birer eser adı olarak görülse de bunlar sözlük biliminde belirli karşılıkları bulunan terimlere dayanıyor. Bu terimler yalnızca sözlük adlandırmalarında ve türlerinde değil söz varlığının belirlenmesinden hedef kitleye, sözlüğün kullanılış amacından hazırlanış yöntemine kadar çeşitlilik gösteriyor. Bu alandaki sözlük türleriyle ilgili Türkçe ve İngilizce terimler karşılaştırılarak bu terimlerden birbiriyle örtüşenler ve örtüşmeyenler değerlendirilmiş, terimlerden yola çıkarak sözlük türlerinin kapsam ve nitelikleri üzerinde durulmuş. Okul öncesi ve okul çağı yaş gruplarına ve öğrenim düzeylerine yönelik sözlüklerin söz varlığı kapsamı, tanımlama, tanıklama, örneklendirme ile ilgili terimler ve yöntemler de inceleme konusu oldu.

türkçenin önemli sözlükleri ve yazarları